Thực dân Pháp và chính quyền phong kiến tay sai hết sức lo sợ, chúng đã dùng binh lính, đạn bom và mọi thủ đoạn để đàn áp, hòng dìm phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân ta trong biển máu. Trước sự đàn áp dã man của kẻ thù, tình hình diễn biến phức tạp và bất lợi cho phong trào cách mạng, Đảng chủ trương “vũ trang cho công nông” tổ chức “đội tự vệ công nông” do Đảng lãnh đạo, làm nòng cốt cho phong trào quần chúng đấu tranh chính trị, bảo vệ cán bộ, diệt ác, trừ gian. Đội tự vệ công nông (hay xích vệ đỏ) được thành lập là mầm mống đầu tiên của lực lượng vũ trang cách mạng .

Xác định rõ tầm quan trọng và tiên đoán được sứ mạng lịch sử của các tổ chức “tự vệ công nông” ngày 28/3/1935 tại Ma Cao (Trung Quốc) Đại hội Đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ nhất đã ra Nghị quyết về “đội tự vệ” khẳng định: “đội tự vệ càng mạnh là điều kiện thuận lợi để sau này tổ chức du kích chiến tranh và vũ trang bạo động” .

Từ đội tự vệ đỏ năm xưa (tiền thân của lực lượng dân quân tự vệ ngày nay) được Đảng dìu dắt lãnh đạo, nhân dân nuôi dưỡng, đùm bọc chở che. Lực lượng dân quân tự vệ (DQTV) đã không ngừng lớn mạnh, phát triển thành một lực lượng hùng hậu trên khắp cả nước, từ mũi Cà Mau tới địa đầu Móng Cái, từ núi cao đến đồng bằng, hải đảo, thành thị đến nông thôn trở thành nền tảng vững chắc cho thế trận chiến tranh nhân dân. 78 năm qua là chặng đường dài của sự hình thành phát triển của lực lượng dân quân tự vệ gắn với một chặng đường lịch sử vẻ vang của dân tộc với biết bao biến cố thăng trầm. Đó cũng là quá trình lực lượng DQTV tham gia đấu tranh cách mạng, liên tục chiến đấu vượt qua muôn vàn thử thách cam go, đầy hy sinh, gian khổ, lập công xuất sắc, góp phần to lớn vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, xây dựng nước nhà .

Được tổ chức, hoạt động bán vũ trang, những người công nhân, nông dân sẵn mang trong mình tinh thần yêu nước và bầu nhiệt huyết cách mạng tự nguyện đứng trong hàng ngũ DQTV, tự trang bị cho mình bằng gậy tầm vông, giáo mác, cung nỏ, vũ khí tự tạo thô sơ hoặc vũ khí cướp được của giặc, để đánh lại các đội quân viễn chinh, tinh nhuệ nhà nghề của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ được trang bị vũ khí, trang bị hiện đại tối tân. Nhưng dù ở đâu, bất luận trong hoàn cảnh nào lực lượng dân quân du kích của chúng ta cũng kiên cường bám trụ, bám đất, bám làng dũng cảm chiến đấu với những cách đánh thông minh sáng tạo. Từng gốc cây, lạch suối, con đường với chông mìn, cạm bẩy và vũ khí thô sơ, chiến tranh du kích đã tạo ra cả chiến trường là một mê hồn trận, rộng lớn, bủa vây, đón đợi quân thù, làm cho quân địch phải kinh hoàng, bạt vía.

Giờ huấn luyện của lực lượng Dân quân tự vệ

Là một trong ba thứ quân của lực lượng vũ ttrang cả nước, chiến đấu tại chỗ, rộng khắp, DQTV luôn là nguồn bổ sung lực lượng hùng hậu cho bộ đội, giúp dẫn đường, tiếp tế, phục vụ bộ đội chiến đấu. Đồng thời với chiến tranh du kích thực hiện đánh quấy rối trong lòng địch không cho địch yên, buộc chúng phải co cụm, hoặc căng kéo đội hình đối phó. DQTV đã đánh tạo thế và phối hợp với bộ đội chủ lực đánh những đòn quyết định.

Trong chống chiến tranh phá hoại ở miền Bắc, được trang bị các loại vũ khí tương đối hiện đại như đại bác, pháo cao xạ, súng máy phòng không, súng tiểu liên, súng trường ... DQTV đã nhanh chóng vươn lên làm chủ kỹ thuật, hiệp đồng với bộ đội phòng không, pháo binh anh dũng chiến đấu, đánh trả máy bay, tàu chiến địch . 

Phong trào giỏi tay cày, chắc tay súng “tay búa, tay súng” lan rộng khắp cả nước, không phân biệt già trẻ gái trai, lực lượng DQTV luôn có mặt trên trận tuyến bắn máy bay Mỹ. Đồng thời là lực lượng nòng cốt để thực hiện công tác phòng không nhân dân tổ chức sơ tán, phòng tránh, cứu hộ ... đảm bảo huyết mạch giao thông vận tải để bảo vệ cơ quan Đảng, Nhà nước, nhà máy, xí nghiệp, tính mạng tài sản của nhân dân . 

Hình ảnh “Cô du kích nhỏ dương cao súng, thằng Mỹ lom khom bước cúi đầu” đã thành biểu tượng của lực lượng DQTV với tầm thế hiên ngang, rạng rỡ tinh thần chiến thắng trong thời đánh Mỹ . 

Với thành tích chiến đấu đã phối hợp với bộ đội địa phương tiêu diệt 23,1 quân địch chiếm tỷ lệ 46,4% tổng số lực lượng địch bị tiêu diệt, làm tan rã trên 20 vạn tên chiếm tỷ lệ 35% và kiềm chế, phân tán trên 90% tổng số lực lượng địch trên toàn chiến trường, khiến bại tướng NaVa phải thú nhận “quân Pháp đông nhưng chỉ để được 10% lực lượng cơ động chiến lược”. Vì vậy, chiến công của lực lượng DQTV và bộ đội địa phương đã góp phần cùng bộ đội chủ lực giành thắng lợi quyết định trong chiến dịch Điện Biên Phủ lừng lẫy 5 châu, chấn động địa cầu và giải phóng hoàn toàn miền Bắc. Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước lực lượng dân quân du kích đã tỏ rõ khả năng anh dũng phi thường luôn luôn chủ động đánh địch bằng mọi thứ vũ khí vận dụng các hình thức đánh địch hết sức phong phú, sáng tạo trên khắp 3 vùng chiến lược, kết hợp chặt chẽ đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, 3 mũi giáp công, hình thành thế trận chiến đấu, phát triển các căn cứ chiến đấu, vành đai du kích, vành đai diệt Mỹ, thực hiện bám trụ kiên cường, giữ thế xen kẻ, cài răng lược với địch. Qua hơn 20 năm chiến đấu cực kỳ anh hùng, mưu trí sáng tạo lực lượng dân quân du kích và tự vệ miền Nam đã cùng với bộ đội địa phương và các lực lượng làm thất bại hoàn toàn các chủ trương chiến lược của địch như  “Bình Đình”, “ ấp chiến lược”, “gom dân”, “tát nước bắt cá”, “chiến tranh đặc biệt”,  “chiến tranh cụ bộ”, “Việt Nam hoá chiến tranh” v.v... đã tiêu diệt hàng vạn tên địch, bắn rơi và phá huỷ gần 1000 máy bay các loại, riêng lực lượng DQTV đã độc lập bắn rơi 424 chiếc, bắt sống nhiều giặc lái, bắn chìm và bắn cháy nhiều tàu chiến của địch và có nhiều công lao trong phòng chống thiên tai, phòng chống những âm mưu chống phá cách mạng của các lực lượng thù địch, bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền giữ gìn an ninh trật tự xã hội. Lực lượng DQTV đã luôn xứng đáng với lời khen ngợi của Bác Hồ “Dân quân, tự vệ và du kích là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là một bức tường sắt của Tổ quốc”. Vô luận kẻ địch hung bạo thế nào, hễ đụng vào lực lượng đó, bức tường đó, thì thế nào địch cũng tan rã và xứng đáng với những phần thưởng cao quý của Đảng và Nhà nước ta trao tặng. Để ghi nhận công lao to lớn và tôn vinh truyền thống tốt đẹp của lực lượng DQTV. Đảng, Nhà nước đã quyết định chọn ngày 28/3/1935 là ngày truyền thống của DQTV.

Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh kiểm tra vụ khí tự tạo của lực lượng tự về Cụm số 1

Lực lượng DQTV Hà Tĩnh được ra đời từ rất sớm tiền thân là các đội xích vệ trong cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh. Dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh đã phát triển nhanh chóng, rộng khắp từ miền núi đến đồng bằng, ven biển, từ  thành thị đến các làng quê. Đâu đâu các tổ đội du kích cũng là nòng cốt cho cuộc đấu tranh của nông dân chống sưu cao thuế nặng, chống áp bức của chế độ thực dân phong kiến, bảo vệ cán bộ, ngăn chặn không cho địch cướp của, giết dân. Đây cũng là lực lượng chủ yếu để thành lập lực lượng vũ trang Hà Tĩnh ngày 18/8/1945 cùng với nhân dân tỉnh nhà vùng lên khởi nghĩa làm cách mạng tháng Tám thành công, đưa Hà Tĩnh thành địa phương giành chính quyền sớm nhất cả nước .

 Trải qua 9 năm kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp, DQTV tỉnh nhà luôn kề vai sát cánh cùng với bộ đội chủ lực, vừa đánh giặc vừa lao động sản xuất xây dựng làng xã chiến đấu, tổ chức các đợt dân công hoả tuyến, vận tải, tiếp lương lên các mặt trận Điện Biên Phủ, trung, hạ Lào, vừa phục vụ chiến đấu vừa chiến đấu. Không để địch dừng chân trên quê hương Hà Tĩnh không quá 24 giờ, để Hà Tĩnh là hậu phương vững chắc, là an toàn khu của cách mạng cả nước điều đó minh chứng cho thành tích to lớn của nhân dân Hà Tĩnh trong đó lực lượng DQTV là nòng cốt.

Hoà bình lập lại DQTV là lực lượng nòng cốt trong nhiệm vụ cải cách ruộng đất, xây dựng nông thôn mới, chuyển cơ cấu từ làm ăn cá thể sang hình thức tổ đổi công, hợp tác xã cấp thấp, cấp cao, xây dựng các nhà máy, xí nghiệp trong công cuộc kiến thiết đất nước, xây dựng CNXH. Đấu tranh chống các tệ nạn, hũ tục phong kiến lạc hậu, xây dựng nếp sống mới, con người mới trong nông thôn, thành thị của tỉnh, đấu tranh chống sự phá hoại của địch, với các thủ đoạn hoạt động của các phần tử tiêu cực bất mãn xã hội và biệt kích thám báo.

Trong cuộc chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ đánh phá miền Bắc DQTV là lực lượng nòng cốt cho thế trận phòng không nhân dân, với tinh thần canh giữ cho sự bình yên của bầu trời, mặt biển, quê hương, DQTV tỉnh nhà đã tổ chức hàng trăm tổ bắn máy bay, hàng chục trận địa pháo bờ biển thường xuyên trực chiến và hàng ngàn chiến sỹ DQTV khác vừa sản xuất, vừa phục vụ chiến đấu và chiến đấu. Khi địch đi thì lao động sản xuất trong các nhà máy, công nông trường, xí nghiệp, hay trên đồng ruộng, luôn có súng bên mình, khi địch đến là đánh địch, dù một mình, một súng cũng thành trận địa, nhằm thẳng quân thù mà bắn, DQTV luôn hiệp đồng chặt chẽ với các đơn vị tên lửa, ra đa, pháo phòng không của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương tạo thành thế trận  phòng không 3 thứ quân rộng khắp, nhiều tầng, nhiều hướng tác chiến trên địa bàn của tỉnh, đánh trả hơn 4 vạn lần chiếc máy bay với hàng ngàn trận chiến đấu lớn nhỏ, bắn rơi 267 máy bay các loại, bắt sống nhiều giặc lái (trong đó riêng lực lượng phòng không DQTV bắn rơi 50 chiếc). Dân quân pháo binh ven biển cũng hiệp đồng với bộ đội pháo binh tham gia đánh trả tàu chiến địch hàng trăm trận góp phần bắn chìm, bắn cháy 10 tàu chiến địch. Nhiều trận đánh hay, nhiều tay súng giỏi trong lực lượng DQTV đã lập công xuất sắc, trở thành trận đánh tiêu biểu của lực lượng phòng không tầm thấp được phổ biến trên cả nước. Góp phần làm phong phú thêm nghệ thuật chiến tranh nhân dân, cách đánh của phòng không DQTV, tô thắm thêm trang sử chống ngoại xâm của quê hương, đất nước. Ngoài ra, DQTV còn tham gia hàng triệu ngày công để mở đường, rà phá bom mìn, ngư lôi, thuỷ lôi của địch, lấp hố bom trên các trọng điểm, giữ vững huyết mạch giao thông thông suốt, đảm bảo sự chi viện của hậu phương miền Bắc cho chiến trường miền Nam ruột thịt. Với thành tích to lớn trong chiến đấu, phục vụ chiến đấu và lao động sản xuất, nhiều phân đội và cá nhân trong lực lượng DQTV tỉnh nhà đã được Nhà nước tặng danh hiệu, đơn vị anh hùng các LLVT và các phần thưởng cao quý khác./. 

Đình Trọng, VPTU