Đến bây giờ, người dân thôn Mộc Hải, xã Thạch Ngọc (Thạch Hà) vẫn chưa thể quên được ngày hội đón nhận bằng công nhận làng văn hóa cấp tỉnh từ năm 2002. Đó là niềm tự hào của mỗi bà con, là sự ghi nhận những nỗ lực không mệt mỏi trong mọi phong trào từ những năm 1996. Đời sống vật chất, văn hóa, tinh thần, chất lượng dân số, tinh thần đoàn kết, hăng hái trong mọi phong trào... tất cả đều là nỗ lực của tập thể, sự thống nhất của phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa cơ sở...

Tuy nhiên, bây giờ, hơn 10 năm sau, làng văn hóa Mộc Hải dường như đang chững lại. Biểu hiện rõ nhất của một nhà văn hóa thôn với những thiết chế đi kèm giờ chỉ trơ trọi một sân khấu ngoài trời tạm bợ và một bàn bóng chuyền bằng xi măng đã hỏng... Nhà xập xệ, tường mục nát, ẩm thấp, ngay cả những giấy khen, bằng khen... cũng chẳng còn chỗ tử tế để treo, nói gì đến chuyện đàng hoàng trong sinh hoạt, họp hành. Một hình ảnh huy hoàng về làng văn hóa Mộc Hải xưa dường như không thể theo kịp với những yêu cầu phát triển hôm nay...

Ông Nguyễn Lương Đồng (thôn Mộc Hải) nhớ lại: “Hồi đó, hoành tráng lắm. Nhắc đến Mộc Hải, người dân ai cũng tự hào. Đi đâu bà con cũng thấy có vị thế lắm. Nhưng bây giờ thì khác, nhìn lên nhiều thôn, nhiều địa phương khác thấy tủi thân lắm…”.

Với 150 hộ dân, đời sống chủ yếu thuần nông nhưng hơn 10 năm nay, hầu như năm nào Mộc Hải cũng là thôn dẫn đầu nhiều phong trào thi đua trong toàn xã. Sinh hoạt văn hóa, các hoạt động cộng đồng đều được đánh giá cao. Tỷ lệ gia đình văn hóa luôn đạt từ 80-82%... Đây cũng là đơn vị được công nhận lại làng văn hóa cấp tỉnh lần 2 sau khi kiểm tra, đánh giá lại vào năm 2009. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện nay, đối chiếu lại bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM, mặc dù là làng văn hóa nhưng tiêu chí về cơ sở vật chất văn hóa lại không thể đạt. Bà Trần Thị Lan - Bí thư Chi bộ thôn Mộc Hải chia sẻ: Trong điều kiện này, “rớt chuẩn” là điều chắc chắn.

Còn tại thôn Bắc Tiến, sau sáp nhập thôn xóm, 212 hộ dân thuộc 2 thôn Bắc Lâm và Minh Tiến đều tập trung sinh hoạt tại hội quán cũ vốn chỉ dành cho 73 hộ dân. Trong điều kiện khó khăn chung, cơ sở vật chất được bổ sung sau khi nhập xóm là một số bộ bàn ghế học sinh được thừa kế từ việc sáp nhập trường học. Để đủ chỗ ngồi, xã cũng đã đầu tư 60 triệu đồng nâng cấp sân bãi và mái che... Tuy nhiên, tất cả cũng chỉ có vậy. Hành trang mà thôn văn hóa Bắc Lâm có được trong quá trình hoàn thiện việc quy hoạch chỉnh trang khu dân cư chính là một cái tên mới, còn lại, để phấn đấu đạt chuẩn văn hóa, lại phải bắt tay từ đầu. Cái cần thiết nhất lúc này có lẽ là một nhà văn hóa thôn đúng nghĩa để từng bước chuẩn hóa các thiết chế đi kèm.

Nói về điều này, ông Lê Thanh Hải - Phó Chủ tịch UBND xã Thạch Ngọc cho biết: “Xã có 8 xóm với 1.209 hộ dân, trong đó có 3 xóm được công nhận và công nhận lại làng văn hóa cấp tỉnh, huyện. Tuy nhiên, trong điều kiện mới với bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM, cả 8 đơn vị thôn, xóm đều chưa đạt chuẩn về văn hóa, chưa có một nhà văn hóa thôn nào đạt chuẩn về quy mô, các thiết chế đi kèm đều thiếu và yếu, chưa đồng bộ”.

Ngay cả thôn Tân Tiến, là đơn vị được chọn làm điểm để tổ chức ngày hội đại đoàn kết toàn dân. Tuy nhiên, khi buổi lễ diễn ra, bà con phải vá víu, chắp nối, làm vội vàng để có được một lối vào đàng hoàng, một sân khấu tạm ổn để sinh hoạt và đón khách... Chuyện tưởng như không thể nhưng thực tế cũng đang là điểm khó của một vùng lòng chảo, chịu nhiều nắng mưa, ngập lụt như Thạch Ngọc.

Theo bộ tiêu chí quốc gia NTM, tiêu chí số 16 yêu cầu xã phải có 70% số thôn, bản trở lên đạt tiêu chuẩn về làng văn hóa theo quy định của Bộ VH-TT&DL mới đạt về tiêu chí văn hóa. Đồng nghĩa với đó sẽ có các thôn có nhà văn hóa và khu thể thao thôn đạt quy định của Bộ VH-TT&DL, tức là sẽ đạt chuẩn về tiêu chí số 6. Tuy nhiên, trong thực tế khá phổ biến những làng được công nhận văn hóa nhưng cơ sở vật chất văn hóa lại không đạt chuẩn, thiết chế đi kèm hầu như không đảm bảo. Câu chuyện này không phải riêng tại xã Thạch Ngọc.