Trạm ra đa Núi Nài 1965. Ảnh: T.L

Ngày đó, sau những thất bại thảm hại trong chiến lược “Chiến tranh cục bộ” trên các chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ đã mở rộng chiến tranh phá hoại ra cả miền Bắc. Sau thất bại nặng nề trong 2 chiến dịch “Mũi lao lửa”, “sấm rền” ở trận tuyến Vĩnh Linh (Quảng Trị) và vĩ tuyến 19 trở ra, đặc biệt là sau những vố thua đau từ các phi vụ đánh phá miền Bắc, giới cầm quyền Mỹ cho rằng sự tổn hại của không lực Hoa Kỳ vừa qua chính là do hệ thống ra - đa của Bắc Việt Nam. Bởi vậy, Tổng thống Mỹ Giôn - Xơn quyết định mở chiến dịch trở lại oanh tạc miền Bắc, chú trọng việc phá hoại hệ thống ra - đa, thần kinh điện tử đầu não Bắc Việt, trong đó có hệ thống ra - đa khu vực miền Trung - nhịp cầu nối giữa hai miền Nam - Bắc Việt Nam.

Trạm ra - đa núi Nài nằm ở độ cao gần 80m so với mặt nước biển, án ngự phía Đông Nam Thị xã Hà Tĩnh, cách không xa với  quốc lộ 1A, tuyến đường huyết mạch Bắc - Nam và gần Cầu Phủ bắc qua Sông Phủ, vị trí chiến lược xung yếu trên tuyến giao thông huyết mạch của cả nước. Cắt đứt mạch máu giao thông là mục tiêu số một của không lực Hoa Koa Kỳ khi chúng mở rộng chiến tranh phá hoại ra miền Bắc. Đối với Hà Tĩnh, lực lượng chủ yếu thường xuyên bảo vệ cơ quan đầu não   và các trọng điểm quan trọng của tỉnh có Đại đội pháo 27 bộ đội chủ lực, Trung đội pháo 12 ly 7, gồm cả nam và nữ lực lượng tự vệ địa phương tuổi đời còn rất trẻ.

Trong các ngày 13, 23 và 24/3/1965, đế quốc Mỹ đã huy động hàng chục loạt máy bay chiến đấu tấn công vào Trạm quan sát Hải quân và Đồn Công an vũ trang 112 Đèo Ngang, Kỳ Anh, Trạm ra - đa Vĩnh Chấp (Vĩnh Linh) và ra - đa Đồng Hới (Quảng Bình). Ngay sau khi 2 trạm ra - đa Vĩnh Chấp, Đồng Hới bị tấn công, Bộ Tư lệnh Phòng không lệnh cho Trung đoàn 290 ra - đa chỉ huy sở tại Nghệ An vào phối hợp cùng Bộ Chỉ huy quân sự Hà Tĩnh xây dựng phương án tác chiến. Công tác chuẩn bị chiến đấu diễn ra rất khẩn trương. Hệ thống ra - đa trên núi Nài được kịp thời di chuyển đến nơi an toàn, vị trí cũ được thay thế bằng cụm ra - đa giả nhằm nhử cho máy bay địch lao xuống oanh tạc để tiêu diệt. Từ đêm 24/3, công việc chuẩn bị làm ra - đa giả ngay lập tức được triển khai dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Ban Tác chiến và sự tham gia tích cực của tự vệ, công nhân xí nghiệp gỗ cùng dân quân xã Đại Nài. 12 giờ trưa ngày 25/3, trạm ra - đa giả đã dựng lên tại núi Nài. Được quân khu tăng cường lực lượng, tỉnh đã tổ chức 5 cụm trực chiến trong khu vực thị xã và 7 cụm chiến đấu ở các xã phụ cận như Thạch Yên, Đại Nài, Thạch Phú, Thạch Linh, Thạch Trung, Thạch Quý, Thạch Hưng. Bộ Tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân điều Tiểu đoàn 8, học viên Trường Sĩ quan không quân từ Quảng Bình ra và 1 Trung đội 12 ly 7 từ Nghệ An vào với mục đích tăng cường hoả lực chiến đấu. Ngành Bưu điện cùng Ban Thông tin tỉnh được giao nhiệm vụ đảm bảo công tác thông tin liên lạc và chỉ huy chiến đấu. Hệ thống thông tin chỉ huy được nối với hệ thống truyền thanh trên toàn khu vực thị xã để vừa chỉ huy chiến đấu vừa hướng dẫn nhân dân sơ tán. Công tác đảm bảo chiến đấu như tiếp đạn tải thương, hậu cần cơ động trên trận địa giao cho lực lượng dân quân tại chỗ. Ngay sau khi nhận được lệnh của cấp trên về việc kẻ địch chuẩn bị đánh phá ra - đa Hà Tĩnh vào ngày 26 - 3 tới, lệnh sẵn sàng chiến đấu từ Sở Chỉ huy đặt ở Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh được nhanh chóng phổ biến đến tận các cụm chiến đấu và các lực lượng sẵn sàng chiến đấu. Thế trận đã sẵn sàng chờ đợi địch. Đúng 12 giờ 15 phút ngày 26 -3-1965, sau hai đợt bay do thám vào trưa 25/3, phát hiện đúng mục tiêu trạm ra - đa của ta, kẻ địch huy động 26 chiếc với các loại máy bay chiến đấu AD6, F105, F4H, F8U,... mở cuộc không kích vào trận địa núi Nài. Hàng trăm quả bom, đạn rốc két và liên tiếp các loạt đạn 20 ly của địch bắn xuống các trận địa. Đặc biệt, khi phát hiện hoả lực của Đại đội pháo 27, chúng tập trung tấn công dồn dập. Thị xã Hà Tĩnh rung chuyển trong tiếng bom rền, đạn réo, khói bụi mù mịt cùng với lưới lửa đỏ trời của hệ thống phòng không của ta, bao gồm súng trường, tiểu liên, đại liên và pháo cao xạ. Đại đội trưởng, chính trị viên, pháo thủ, trắc thủ của Đại đội 27 bị thương, nhưng không một ai rời vị trí chiến đấu. Dưới làn đạn của địch, dân quân các xã, tự vệ xí nghiệp mộc, xí nghiệp bánh kẹo, các cháu thiếu nhi xóm Thành Đông, học sinh và thầy giáo trường cấp 3 Phan Đình Phùng đã nhanh chóng có mặt, chạy qua lại như những con thoi tiếp đạn, tải thương, sửa chữa, nguỵ trang công sự trận địa phục vụ chiến đấu.

Sau gần 4 giờ đọ sức với sự chống trả kiên cường của hoả lực chiến tranh nhân dân từ mảnh đất Hà Tĩnh, 12 máy bay Mỹ với những biệt danh như “Thần sấm”, “Con ma” phải ôm lửa, bỏ xác, tả tơi rơi xuống khắp núi đồi biển cả. Kẻ địch cay cú sau thất bại đã phải chấm dứt và từ giã trận chiến núi Nài lịch sử.

Chiến thắng trận đầu đánh Mỹ 26 - 3 có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với cao trào chống Mỹ cứu nước của nhân dân Hà Tĩnh nói riêng và cả nước nói chung, góp phần giải toả tâm lý hoang mang sợ Mỹ, ngại hy sinh gian khổ trong một bộ phận đảng viên và quần chúng nhân dân. Thắng lợi trận đầu đánh Mỹ còn minh chứng cho sự lãnh đạo tài tình, sức mạnh đoàn kết phối hợp chiến đấu, khả năng chuẩn bị lực lượng và thế trận, lựa chọn phương thức đánh máy bay địch phù hợp với tình hình thực tiễn của địa phương và trên hết là tinh thần quyết chiến, quyết thắng của quân và dân Hà Tĩnh trong một thế trận không hề tương quan giữa ta và địch. Chiến thắng ấy làm nức lòng đồng bào, chiến sĩ đúng như cảm nhận của nhà thơ Duy Thảo:

"Quê hương ơi! chiều nay nghe náo nức

Đài truyền đi tin chiến thắng vang lừng

Hà Tĩnh quê ta trận đầu thắng Mỹ

Niềm tự hào nước mắt bỗng rưng rưng...”

Giờ đây chiến tranh đã lùi xa, núi Nài đã lành lặn vết thương do bom đạn, Thị xã Hà Tĩnh ngày nào đã nâng tầm lên Thành phố và đang ngày một khởi sắc sau gần 30 năm đổi mới. Tình hình kinh tế - xã hội tiếp tục phát triển nhanh và toàn diện, tốc độ tăng trưởng kinh tế đang ở tốp đầu cả nước với nhiều kết quả đáng mừng trên các lĩnh vực. Xuất hiện ngày càng nhiều các công trình hiện đại, các cụm nhà dân, siêu thị, xí nghiệp, trường học, bệnh viện,… khang trang, bề thế, những con đường mở rộng bằng phẳng,...  Trong mỗi bước đường đi lên ấy, chúng ta phải đương đầu với những thử thách quyết liệt trong trận chiến chống lại sự nghèo nàn, lạc hậu, những lực cản về sự cố hữu, bảo thủ cùng với những tác động méo mó của cơ chế thị trường. Song những kết quả đạt được đã cho thấy một tinh thần phấn đấu quyết liệt, sự huy động sức mạnh tổng hợp từ nhiều nguồn, trong đó có sức mạnh nội lực truyền thống địa phương, mà tinh thần chiến thắng trận núi Nài lịch sử là minh chứng hùng hồn và thuyết phục nhất.

50 năm với biết bao đổi thay và thắng lợi, nhìn lại cuộc kháng chiến chống Mỹ đau thương và anh dũng, nhớ lại trận thắng núi Nài oanh liệt, chúng ta càng thêm tự hào về truyền thống yêu nước của quê hương Hà Tĩnh. Chiến thắng ngày 26 tháng 3 năm 1965 sẽ là khúc tráng ca vang mãi niềm tự hào và là động lực để Hà Tĩnh không ngừng xây dựng, phát triển trong tương lai./.  

Trần Quang Trung